Alles over angst

Dit blog gaat over het hebben van angst. Er zijn verschillende soorten angststoornissen: paniekstoornis, fobie, dwangstoornis, gegeneraliseerde angststoornis en posttraumatische stressstoornis. Zelf ben ik officieel gediagnostiseerd met een gegeneraliseerde angststoornis.

Een belangrijke overeenkomst tussen al deze soorten is dat angst hier zo’n grote rol speelt, dat het een heftige impact heeft op iemands leven. Angst roept sterke lichamelijke reacties op. ‘Angst voel je in je lijf’, vond ik een mooie beschrijving die cognitief gedragstherapeute Leonie Sieverding mij gaf. Denk aan hevige transpiratie, hartkloppingen, drukkend gevoel op de borst, ademnood, trillen en paniekgevoelens.

Als dit gevoel hoog oploopt, ontstaat in het lichaam een fight or flight reactie: dit is een instinct vanuit de oertijd dat je vertelt dat je moet vechten of vluchten als er gevaar dreigt. Ondanks dat we in onze moderne tijd weinig ‘echt’ gevaar kennen (denk aan een jagende beer), heeft elk mens dit instinct nog steeds. Dit instinct kan nog steeds behulpzaam zijn. Je steekt bijvoorbeeld niet zomaar een drukke snelweg over.

Alleen mensen met heftige angst labelen de ‘verkeerde’ dingen als gevaarlijke situaties. Hun lichaam vertelt hen bijvoorbeeld dat ze niet meer naar de supermarkt moeten gaan, omdat ze daar telkens hartkloppingen krijgen. Ze hebben dus het gevoel dat ze moeten vluchten uit die situatie. Hierdoor kunnen zij in het gevolg vermijdingsgedrag vertonen, waardoor ze situaties (onbewust) uit de weg gaan. Angststoornissen gaan dan dus ook vaak gepaard met o.a. schuw gedrag en soms controlerend gedrag.

Hieronder bespreek ik kort een aantal verschillen tussen angststoornissen. De video’s geven daarbij een duidelijker visueel voorbeeld. Het hoeft dus niet zo te zijn dat de angst zich altijd op die manier uit.

Paniekstoornis

Een belangrijk onderdeel van een paniekstoornis is de paniekaanval. Dit is een moment van intense, hevige angst waarbij iemand het idee heeft gek te worden, flauw te vallen of zelfs dood te gaan. Symptomen van een paniekaanval zijn: ademnood, hartkloppingen, pijn op de borst, duizeligheid en hevige transpiratie. Daarnaast kan er ook hyperventilatie optreden. Een mogelijk gevolg van een paniekstoornis is anticipatieangst. Dit houdt in dat iemand al vóór de gevreesde situatie angstig wordt. Dit kan weer als gevolg hebben dat er agorafobie ontstaat (straatvrees). Men durft hierbij de straat niet meer op, omdat er angst is dat daardoor een nieuwe paniekaanval wordt veroorzaakt.

Goed om te weten

Tien procent van de mensen heeft eens in zijn leven een paniekaanval . Dit betekent niet meteen dat er sprake is van een paniekstoornis. Er is pas sprake van een paniekstoornis als de aanvallen regelmatig terugkeren.

Voorbeeld

In het volgende fragment uit RTL-programma ‘Geef mij nu je angst’, zien we hoe Hans een paniekaanval krijgt in de badkamer. Hij laat namelijk altijd de deur open van de badkamer en wc, omdat hij anders een paniekaanval krijg. In dit filmpje moet hij van de psychologe de deur dicht houden, om zo zijn angst onder ogen te komen.

Fobieën

Bij een fobie is men bang voor één specifiek ding. Als degene in aanraking komt met hetgeen waar hij bang voor is, volgt hevige angst.

Er valt onderscheid te makken tussen twee soorten fobieën.

  • Een enkelvoudige of specifieke fobie is de angst voor één specifiek ding. Bijvoorbeeld een fobie voor muizen of de tandarts.
  • Een sociale fobie of sociale angststoornis is de angst om dingen te doen in het bijzijn van anderen. Denk aan het geven van een spreekbeurt of bij iemand op visite gaan. Daarnaast speelt de angst om negatief beoordeeld te worden bij mensen met een sociale fobie een grote rol. Hierdoor vermijden zij sociale situaties of stellen zich het liefste zo onzichtbaar mogelijk op in grote/onbekende gezelschappen.

Goed om te weten

De persoon wéét waarschijnlijk dat zijn angst irreëel is, maar kan z’n angstgevoelens niet onderdrukken. Natuurlijk is iedereen wel eens bang. Maar is er pas echt sprake van een fobie als de angst zó erg is, dat het iemands dagelijks leven belemmert.

Voorbeeld

In de volgende video van vlogger Monica Geuze zien we dat ze zo bang is voor muizen, dat ze in huilen uitbarst en de controle verliest. Zij is hier zo bang voor, dat ze uiteindelijk besluit te verhuizen (niet in dit filmpje te zien). Ik weet natuurlijk niet in welke mate er bij haar écht sprake is van een fobie. Maar deze video geeft naar mijn idee wel een goed voorbeeld van hoe erg iemand in paniek kan raken van iets wat voor anderen als ‘irreëel’ gezien wordt.

Dwangstoornis

Bij een dwangstoornis is sprake van dwanggedachten (obsessies) en/of dwanghandelingen (compulsies). Als van beiden sprake is (wat bijna altijd het geval is) wordt het dus ook wel Obsessieve Compulsieve Stoornis (OCS) genoemd.

Dwanggedachtes roepen vaak angst op bij de mensen die dit ervaren. Bijvoorbeeld een steeds terugkerende gedachte dat je een geliefde kan verliezen. Om deze angst voor dit verlies vervolgens te verminderen, worden dwanghandelingen uitgevoerd. Bijvoorbeeld voorwerpen tellen, dingen aanraken, schoonmaken, controleren etc. Deze handelingen moeten voor die persoon telkens op dezelfde manier uitgevoerd worden, om dus die angst voor dat verliezen van je geliefde te neutraliseren of zichzelf te straffen voor de gedachtes.   

Een veelvoorkomend voorbeeld van OCS is smetvrees. Iemand is dan zo angstig voor vuil, dat hij/zij dwangmatig gaat schoonmaken.

Goed om te weten

Kinderen hebben vaak te maken met dwanggedachtes en dwanghandelingen. Denk aan het niet aanraken van de lijntjes van de stoeptegels bijvoorbeeld. Dit is normaal en betekent niet meteen dat er sprake is van een stoornis.

Voorbeeld

In het onderstaande filmpje zien we Jennifer met OCS. Ze legt kort uit waar haar dwanghandelingen uit bestaan.

In het filmpje van Jennifer wordt niet duidelijk of zij ook dwanggedachtes heeft die ze probeert te neutraliseren. In het onderstaande fragment uit het RTL-programma ‘Geef mij nu je angst’ zien we dat wel. Marja legt uit dat zij dwanghandelingen moet uitvoeren, omdat ze anders bang is dat er iets ergs gebeurt.

Gegeneraliseerde angststoornis

Bij een gegeneraliseerde angststoornis is sprake van een continu gevoel van angst en opgejaagdheid, zonder duidelijke aanleiding. Mensen met deze stoornis piekeren over allerlei zaken in hun leven, zonder dat daar enkele aanleiding voor is. Denk aan het overmatig piekeren over het niet behalen van deadlines, terwijl er nog ruim genoeg de tijd is. De angst kan verergerd worden bij stressvolle situaties en daardoor worden sommige situaties vermeden.

Goed om te weten

Deze angststoornis heet ook wel ‘piekerstoornis’, omdat deze mensen continu piekeren over allerlei zaken in hun leven.

Voorbeeld

In deze video vertelt iemand over haar ‘paniekaanval’. Ze legt hier uit hoe het voelt om angstig te zijn en vooral dat je het dus niet altijd kan zien aan iemand.

Ik vind dat deze video goed illustreert welke lichamelijke klachten je kunt hebben bij gegeneraliseerde angststoornis en ook dat ze zoveel piekert zonder dat er daadwerkelijk gevaar lijkt te dreigen.

Posttraumatische Stressstoornis

Schokkende gebeurtenissen kunnen bij sommigen voor psychologische trauma’s zorgen. Meestal gaan de verschijnselen van trauma’s na een tijdje weg, maar als dit niet zo is, is er sprake van een posttraumatische stressstoornis (PTSS).

De volgende vier soorten symptomen kunnen bij iemand met PTSS jarenlang merkbaar zijn:

  • Herbeleving van de traumatische gebeurtenissen
  • Verhoogde prikkelbaarheid
  • Vermijdingsgedrag: bepaalde situaties die gelinkt worden aan de traumatische gebeurtenis worden vermeden
  • Gevoelsarmoede: minder ‘zin’ om dingen te doen die je normaal wel deed. Lijkt veel op een depressie. 

Goed om te weten

Een posttraumatische stressstoornis hoort officieel gezien niet in het rijtje ‘angststoornissen’. Voorheen was dat wel zo, maar na steeds meer onderzoek naar deze stoornis, blijkt dat PTSS ook symptomen van een stemmingsstoornis bevat. Toch benoem ik deze hier wel, omdat de behandeling ervan lijkt op die van een angststoornis en er nog steeds discussie bestaat over het feit of PTSS wel/geen ‘zuivere’ angststoornis is. Daarnaast kan PTSS als gevolg ook het ontwikkelen van andere angststoornissen hebben.

Voorbeeld

De volgende video is gemaakt door een meisje dat PTSS heeft (in het Engels Post Traumatic Stress Disorder, PTSD). Het is fictief, maar hierdoor krijg je een idee hoe het is om PTSS te hebben. Je ziet bijvoorbeeld dat ze nachtmerries heeft en prikkelbaarder is dan anderen.

Oorzaken van een angststoornis

Hoe angststoornissen precies ontstaan, is per persoon verschillend en daarnaast niet altijd even duidelijk. In veel gevallen speelt erfelijkheid een rol. Maar het kan ook te maken hebben met een verstoorde werking van bepaalde stofjes in de hersenen of juist overactiviteit van bepaalde delen in het brein.

Bij een paniekstoornis is een belangrijk kenmerk van het ontstaan de conditionering voor angst. Dit houdt in dat iemand met een paniekstoornis onbewust die eerste paniekaanval onthoudt. De volgende situatie die lijkt op de omstandigheden van die eerste keer, wordt meteen (onbewust) bestempeld als ‘gevaarlijk’ waarna een nieuwe aanval ontstaat. Hierdoor ontstaat dan ook vaak ‘de angst voor de angst’: mensen zijn zó bang dat ze opnieuw een paniekaanval krijgen, dat ze van die gedachte an sich al angstig worden.

Overigens is een logische verklaarbare oorzaak van een posttraumatische stressstoornis het meemaken van een trauma. Maar het meemaken van een trauma kan overigens ook andere angststoornissen in werking zetten.

Behandeling

Een van de meest gebruikte vormen van therapie bij de behandeling van angststoornissen is cognitieve gedragstherapie. Hierbij gaat de therapeut in gesprek met de cliënt en probeert diegene na te laten denken over hoe hij/zij nadenkt over bepaalde zaken in het leven. Vervolgens kan diegene anders naar dingen gaan kijken en deze als minder angstig beoordelen. Hierdoor kan nieuw gedrag aangeleerd worden en ‘fout’ gedrag afgeleerd en kunnen angstklachten afnemen of verdwijnen.

Een andere vorm van therapie is EMDR: Eye Movement Desensitization and Reprocessing. EMDR wordt vaak gebruikt bij mensen die een traumatische ervaring hebben meegemaakt en bijvoorbeeld een PTSS hebben. Hoe werkt het? De cliënt moet als het ware opnieuw aan de (traumatische) ervaring terugdenken. Vervolgens houdt de therapeut een lampje voor het gezicht van de cliënt die hij moet volgen met de ogen. Door de traumatische ervaring opnieuw te ‘herdenken’, in combinatie met de oogbewegingen, wordt het verwerkingssysteem in de hersenen opnieuw gestimuleerd. Hierdoor kunnen de gebeurtenissen hun emotionele lading verliezen. Overigens blijkt EMDR niet alleen bij PTSS, maar ook bij de behandeling van andere angststoornissen effectief.

Er zijn nog andere soorten therapie, maar deze twee worden over het algemeen het meeste toegepast. Daarnaast wordt soms door de huisarts of psychiater gekozen om angstklachten te behandelen (in combinatie met therapie) met medicatie. Dan kunnen er bètablokkers, antidepressiva of benzodiazepinen voorgeschreven worden.

In mijn blogposts bespreek ik ook nog andere manieren mij goed helpen. Of die juist níet helpen! Het is in ieder geval heel belangrijk dat jij jouw eigen manier vindt om met je angsten te dealen. You can do this!

Hulp nodig?

De artikelen en berichten op deze website zijn geschreven door een ervaringsdeskundige. Dit blog is dan ook vooral bedoeld om lotgenoten te helpen realiseren dat ze er niet alleen voor staan.

Je mag mij natuurlijk áltijd mailen met vragen en/of suggesties. Maar voor concrete hulp om van je angsten af te komen, raad ik je aan hulp te zoeken van een professional.

websites: